Ngày nào khi khám bệnh chúng tôi cũng gặp những câu chuyện giống nhau: người thân của BN mua thuốc “quý”, thực phẩm chức năng xách tay, hoặc muối ăn “ít natri” từ nước ngoài về biếu; sếp, đồng nghiệp muốn thể hiện sự quan tâm cũng gửi tặng “thuốc bổ”. Sau vài ngày dùng, BN thấy mệt hơn, xét nghiệm xấu đi, có người còn nhập viện vì tăng kali máu. Ý tốt rất đáng quý, nhưng với người có bệnh thận, những món quà như vậy có thể trở thành gánh nặng nguy hiểm. Vì sao lại hại? Thận của người bệnh đã lọc kém, nên bất cứ chất gì đưa vào cơ thể cũng dễ tích lũy.
Dưới đây là bản khuyến cáo tôi xin viết để BN có thể chú ý
I. VÌ SAO NGUY HIỂM
– Thận lọc kém: chất “bổ” (kali, magiê, phốt-pho, vitamin tan trong mỡ, thảo dược) khó đào thải gây tích lũy.
– Tương tác thuốc: nhiều “thuốc quý” làm tăng kali (kể cả muối ăn thay thế bằng KCl), giữ nước, hoặc độc thận.
– Nhãn mác không rõ: hàng xách tay/TPCN không kê đơn, không kiểm định; nhiều loại trộn corticoid, NSAID hoặc kim loại nặng/axit aristolochic (độc thận mạnh) mà người dùng không biết.
II. NHỮNG THỨ CÓ THỂ GÂY HẠI Ở BN MẮC BỆNH THẬN.
– Muối ăn “low-sodium”/muối thay thế chứa KCl gây tăng kali máu.
– TPCN/thuốc “bổ thận”, “giải độc”, “tăng sinh lý”: thường trộn steroid/NSAID, kim loại nặng, hoặc thảo dược độc thận (nhóm aristolochia).
– Viên sủi/điện giải có kali/magiê; kali citrate (trị sỏi) dùng tùy tiện làm tăng K+.
-Thảo dược và trà: cam thảo (tăng HA/Na+), nhân sâm, linh chi, nấm đông trùng… (không độc mặc định nhưng tương tác/ô nhiễm rất khó lường).
– Vitamin liều cao:
- +VTM C liều cao kéo dài có thể gây bệnh thận do oxalat;
- +Vitamin D/Canxi quá liều gâytăng Ca, sỏi, suy thận;
- +Vitamin A hoặc E tích lũy do tan trong mỡ.
– Thuốc giảm đau: ibuprofen, naproxen, diclofenac, celecoxib (NSAIDs) làmdr giữ muối nước/độc thận.
– Kháng sinh/thuốc có muối kali (một số penicillin, co-trimoxazole), heparin, β-chẹn dễ gây tăng K+.
– Thuốc giữ kali/ảnh hưởng aldosterone: spironolactone, eplerenone, finerenone, ACEI/ARB, ARNI, aliskiren, tacrolimus/cyclosporine (người ghép thận).
– Đồ uống/đồ ăn rất giàu kali nếu thận kém: nước dừa, nước ép trái cây đặc, các loại trái khô, khoai tây, chuối… (không cấm tuyệt đối, nhưng phải theo khẩu phần bác sĩ/dinh dưỡng).
– Bột protein/“detox”, trà giảm cân: có thể lợi tiểu—mất nước—suy thận hoặc nhiễm chất cấm.
III. QUY TẮC “3 KHÔNG – 5 CÓ”
3 KHÔNG
- – KHÔNG tự ý biếu thuốc/TPCN cho người BN thận.
- – KHÔNG dùng muối thay thế bằng KCl (low-sodium salt).
- – KHÔNG uống thứ gì mới khi chưa hỏi Bs điều trị.
5 CÓ sau:
_ CÓ : gửi ảnh nhãn/ thành phần/ liều cho bác sĩ xem trước khi uống.
– CÓ; kiểm tra creatinin/eGFR, kali máu 3–7 ngày sau khi bắt đầu bất kỳ thuốc mới có nguy cơ tăng K+ (RAAS blocker, MRA, “điện giải”, “bổ thận”).
– CÓ; mang danh sách thuốc đang dùng khi đi khám; báo mọi loại TPCN, trà, thuốc nam đang uống.
– CÓ: đọc nhãn thành phần: nếu thấy kali/K+, potassium, phosphate, aristolochia, NSAID, hãy dừng và hỏi BS
– CÓ: ưu tiên quà tặng an toàn: máy đo HA, cân, phiếu xét nghiệm, thực phẩm ít muối–ít kali, hoặc sách/đồ dùng thay vì thuốc. ( Nếu thực sự quý BN và thướng BN thì tốt nhất biếu phong bì hoặc chuyển khoản cho người bệnh để họ mua thuốc theo đơn bs?
IV. DẤU HIỆU NGUY HIỂM CẦN NHẬP VIỆN.
BN có thể cos một số biểu hiện:
– Yếu cơ, tê quanh miệng, hồi hộp trống ngực, li bì;
– Thiểu niệu/vô niệu, phù nhiều;
– Sốt, rét run sau uống “thuốc bổ/thuốc nam”;
– Đau hông lưng dữ dội (nguy cơ tắc nghẽn và nhiễm trùng).
Vì đy có thể là tăng kali máu/suy thận cấp: cần điện tim, xét nghiệm và xử trí khẩn.
V. LỜI KHUYÊN CHO:
1. Bệnh nhân.
- – Theo tôi, đừng uống thứ gì mới khi chưa hỏi bác sĩ/cơ sở điều trị thận của mình.
- – Nếu bác sĩ chỉ định ACEI/ARB/spironolactone/finerenone: phải xét nghiệm kali–creatinin sau 3–7 ngày, rồi theo lịch hẹn.
- – Giữ “ đơn thuốc” trong ví hoặc trong điện thoại: tên thuốc đang dùng – dị ứng – số điện thoại bác sĩ.
2. Gia đình, bạn bè.
- – Quý nhất là đưa BN đi khám đúng hẹn, nhắc uống thuốc đúng giờ, hỗ trợ chế độ ăn; không biếu thuốc/TPCN.
- – Nếu muốn giúp: mua phiếu xét nghiệm, đồ ăn ít muối–ít kali, bình nước có vạch đo, máy đo HA. ( Nếu thực sự quý BN và thướng BN thì tốt nhất biếu phong bì hoặc chuyển khoản cho người bệnh để họ mua thuốc theo đơn bs?
3. Sếp- đồng nghiệp là BN thận.
- – Thay vì “thuốc bổ”, hãy tặng gói khám sức khỏe thận, gói dinh dưỡng cho bệnh nhân thận mạn hoặc thiết bị theo dõi sức khỏe.
- – Nhắc lịch làm việc giảm stress, ngủ đủ, hỗ trợ thời gian đi khám.
- – Chúng ta ai cũng muốn điều tốt nhất cho người mình thương. Với BN Thận, cách bảo vệ an toàn nhất là tôn trọng phác đồ của Bs , nói không với quà tặng là thuốc/bổ chưa được kiểm chứng, và thay thế bằng những hỗ trợ thiết thực. Đó mới là món quà thật sự quý cho sức khỏe của thận và cho sự bình an lâu dài của cả gia đình.
